Jan III Sobieski

urodził się w piątek 17 sierpnia 1629 r. w zamku w Olesku, rodowym spadku matki. Dzieciństwo spędził w rezydencji pradziada w Żółkwi, która później, w dorosłym życiu była jego ulubioną.

Młody Jan wychowywał się w atmosferze kultu dla osoby wielkiego przodka po kądzieli, którego przedstawiano mu jako wzór postawy żołnierza i obywatela. Pierwszymi słowami w języku łacińskim, jakich nauczył się czytać przyszły król, miał być cytat z Ody Horacego: O, quam dulce et decorum est pro patria mori („O, jak słodko i dostojnie jest umierać za ojczyznę”), wypisany na nagrobku Stanisława Żółkiewskiego.

Otrzymał staranne wykształcenie, zdobywane w całości wraz z bratem Markiem, ściśle według instrukcji sporządzonej przez ojca. Jakub Sobieski polecał zdobycie przez synów gruntownej znajomości kilku języków. Oprócz nauki słownictwa i zasad gramatyki ojciec nakazywał też konwersację w językach obcych, tłumacząc, że „milczeniem żaden się żadnego języka nie nauczył ”. Instrukcja ta obejmowała także inne dziedziny nauki do opanowania przez synów, ćwiczenie pobożności, ale też obowiązkowy relaks w chwilach wolnych oraz utrzymywanie higieny osobistej. Dodatkowo, po przybyciu do Krakowa w 1640, Jan wraz z bratem nie zapisał się od razu do szkoły, ale przez kilka miesięcy prywatnie pogłębiali swoją znajomość łaciny.

W latach 1640–1643 uczęszczał do Kolegium Nowodwor- skiego w Krakowie. Dzięki uprzednim prywatnym lekcjom i doskonałym wynikom egzaminu wstępnego, rozpoczął edukację od klasy drugiej (tzw. „poetyki”). Uczył się wówczas pod okiem najlepszych nauczycieli, m.in. Andrzeja Lipińskiego (retoryka), Samuela Kruszewicza(dialektyka), czy wreszcie jednego z prywatnych nauczycieli – Jana Cynarskiego, który odegrał wielką rolę w jego wychowaniu. Lansowali oni model wodza-żołnierza, koncepcji rządów nad państwem wybitnej jednostki, zerwanie    z powszechnymi nawykami szlacheckimi, stałe utrzymywanie gotowości bojowej państwa i zapewnienie skarbowi państwowemu odpowiednio wysokich dochodów. Stało to w opozycji do realiów demokracji szlacheckiej. Ostatnią klasę w kolegium (dialektyki) Jan ukończył  w półroczu zimowym 1642/1643, co dało mu asumpt do rozpoczęcia studiów wyższych.

W latach 1643–1646 studiował na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej. W czasie studiów nawiązał przyjaźń z dziekanem Wojciechem Dąbrowskim, który miał ponoć przepowiedzieć mu koronę królewską.   W nauce Sobieski wykazywał się wielką pilnością i sumiennością, a nabywanie nowych umiejętności – nadzorowane przez guwernera i nauczycieli prywatnych – zajmowało im większość czasu. 5,5-letnia edukacja w Kolegium Nowodworskiego i Akademii Krakowskiej odegrała wielką rolę w dalszym życiu Jana.

Na tle współczesnych Jan III Sobieski był bardzo dobrze wykształconą osobą. Dzięki intensywnej nauce języków oraz podróżom stał się poliglotą, który nabył biegłej znajomości łaciny, francuskiego, niemieckiego oraz podstaw włoskiego, tureckiego i greki.

W późniejszym okresie nauczył się również podstaw języka tatarskiego dzięki czemu mógł osobiście przesłuchiwać tatarskich jeńców wziętych do niewoli pod Wiedniem. W wieku 50. lat rozpoczął naukę języka hiszpańskiego aby móc swobodnie czytać w tym języku.

Dzięki znajomości wielu języków oraz pasji czytania książek Jan III Sobieski stał się dobrze wykształconym humanistą, znającym zarówno literaturę klasyczną jak nowożytne dzieła wolnomyślicieli. Wystarał się nawet u papieża o specjalną „licencyję do czytania ksiąg zakazanych” dzięki czemu był obeznany z literaturą kacerską i innowierczą. Był też bibliofilem, który w wilanowskiej bibliotece zgromadził prywatną kolekcję książek w księgozbiorze liczącym około 7000 woluminów. Posiadał kilka bibliotek w swoich zamkach, pałacach i kamienicach we Lwowie. Zatrudniał bibliotekarzy oraz zlecał zakupy dużych ilości książek w zachodniej Europie. Księgozbiorem Jana III zajmował się m.in. polski matematyk oraz naukowiec Adam Adamandy Kochański.

Król pasjonował się też geografią. Był honorowym członkiem oraz protektorem pierwszego w historii stowarzyszenia geograficznego, włoskiej Akademii Argonautów (wł. Accademia cosmografica degli argonauti) założonej w 1684 roku przez franciszkanina Vincenza Coronelli. Kolekcjonował książki o tematyce geograficznej, widoki miast oraz mapy, których posiadał pokaźną kolekcję.

Sobieski miał bardzo wszechstronne zainteresowania naukowe. Interesował się szczególnie matematyką, astronomią, architekturą oraz inżynierią. Utrzymywał kontakty z wybitnymi osobistościami świata nauki. Korespondował z uznanymi uczonymi m.in. z Gottfriedem Leibnizem. Osobiście znał polskich uczonych takich jak Tytus Liwiusz Burattini, Stanisław Solski oraz słynny gdański astronom Jan Heweliusz, któremu Sobieski asystował podczas pracy i obserwacji gwiazd.

W 1668 roku zamówił u niego zestaw instrumentów obserwacyjnych globus niebieski i ziemski, mikroskop dwie lunety i polemoskop, które Heweliusz dla niego osobiście wykonał. Astronom pochwalił znajomość astronomii króla we wstępie do swojego dzieła Machinae coelestis pars posterior rerum uranicarum observationeswydanym w Gdańsku w roku 1679.

Nabył też umiejętności w pisarstwie, wymowie oraz rozległej wiedzy historycznej, przede wszystkim jednak perfekcji w stojącej na wysokim poziomie w Krakowie retoryce, która spełniała wówczas rolę przysposobienia młodzieży szlacheckiej do pełnienia funkcji publicznych.  W pisanych wówczas pracach już wtedy przedstawiał swoje poglądy na temat Turcji („(…) tego świata wszystkiego rozbójnika i wiecznie głodnego nieprzyjaciela”), czy niedoskonałości ustrojowych państwa (m.in. krytyka sejmu, na którym sprawy publiczne wypierane są przez „pożytki” prywatne, a dobro państwa przez interesy możnych).

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_III_Sobieski#Edukacja